آشنايي با كميسيون ماده پنج یا طرح تفصیلی
در قوانین حوزه شهری همواره از کمیسیون های مختلفی نام برده می شود که بدون شک کمیسیون ماده پنج شورای عالی شهرسازی و معماری از مهم ترین آن ها به شمار می رود.
این کمیسیون که به کمیسیون طرح تفصیلی نیز شهرت دارد وظیفه بررسی و تصویب طرح های جامع و تفصیلی شهری را برعهده دارد که در این نوشتار به تاریخچه و وشرح وظایف آن خواهیم پرداخت.
بر اساس ماده۹۷ قانون اصلاح پاره‌ای از مواد و الحاق مواد جدید به قانون شهرداری مصوب ۱۳۳۴ که در تاریخ ۲۷/۱۱/۱۳۴۵ به تصویب رسید، شورای عالی شهرسازی باهدف رعایت اصول شهرسازی، بررسی و تصویب نقشه های مربوط به امر شهرسازی تشکیل شد.
تصویب این قانون و تشکیل این شورا، زمینه‌ای شد تا چند سال بعد، با تصویب قانون دیگری، شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران شکل گیرد.
پس از تشکیل وزارت آبادانی و مسکن و گسترش فعالیت در زمینة تهیه طرح های جامع شهری، با تصویب قانون تأسیس شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران، این شورا به عنوان عالی‌ترین مرجع سیاستگذاری و تصویب ضوابط معماری و شهرسازی و طرح های جامع شهرهای کشور تعیین گردید.
وفق مادة ۵ این قانون، وظیفه بررسی و تصویب طرح های تفصیلی شهری بر عهدة کمیسیونی نهاده شد که از آن پس به‌عنوان کمیسیون مادة ۵ شناخته شد که متن آن عبارت است از:
ماده ۵٫ بررسی و تصویب طرح های تفصیلی شهری و تغییرات آن ها در هر استان یا فرمانداری کل که به وسیله کمیسیونی به ریاست استاندار یا فرماندار کل و به عضویت رئیس انجمن شهرستان، شهردار، نمایندگان وزارت فرهنگ و هنر و آبادانی و مسکن و نماینده مهندس مشاور تهیه کننده طرح انجام‌می‌شود.
آن قسمت از نقشه های تفصیلی که به تصویب انجمن شهر برسد، برای شهرداری لازم الاجرا خواهد بود.
تغییرات نقشه‌های تفصیلی اگر در اساس طرح جامع شهری مؤثر باشد، باید به تأیید شورای‌عالی شهرسازی برسد.
تبصره: شهرداری پایتخت از شمول این ماده، همچنین طرح های تفصیلی موضوع بند ۳ ماده ۴ و بند ۴ ماده مذکور مستثنی خواهد بود.
اگرچه شهر تهران از اجرای این قانون مستثنی شده بود، اما در ۱۳۶۵ش و با اصلاح تبصره ذیل مادة ۵، نحوه رسیدگی به طرح های تفصیلی در شهر تهران مشخص گردید.
براساس این قانون، کمیسیونی شامل معاونان وزرای مسکن و شهرسازی، کشور، نیرو و نیز شهردار تهران به همراه برخی سازمان های دیگر، عهده‌دار بررسی و تصویب این طرح ها شدند.
متن این قانون که به نام قانون اصلاح تبصره مادة ۵ قانون تأسیس شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران به تصویب رسید، به این شرح است:
ماده واحد : تبصره ماده ۵ قانون تأسیس شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران به‌شرح زیر اصلاح می‌شود:
تبصره : بررسی و تصویب طرح های تفصیلی شهری و تغییرات آن ها در شهر تهران به عهده کمیسیونی مرکب از نمایندگان وزرای مسکن و شهرسازی، کشور، نیرو (در حد معاونت مربوط)، سرپرست سازمان حفاظت محیط‌زیست و شهردار تهران یا نماینده تام‌الاختیار او و رئیس شورای شهر تهران است.
محل دبیرخانه کمیسیون در شهرداری و دبیر آن شهردار تهران و یا نماینده تام الاختیار او خواهد بود. و جلسات آن با حضور اکثریت اعضا رسمیت یافته و تصمیمات کمیسیون حداقل با ۴ رأی موافق معتبر است. ضمناً تا تشکیل شوراهای شهر، نماینده وزیر کشور به‌عنوان قائم‌مقام رئیس شورای شهر‌تهران هم در کمیسیون شرکت خواهد کرد.
در ۱۳۷۸ش آئین‌نامه نحوه بررسی و تصویب طرحهای توسعه و عمران محلی، ناحیه‌ای، منطقه‌ای و ملی و مقررات شهرسازی و معماری کشور به تصویب هیئت وزیران رسید و براساس آن نحوه بررسی و تصویب طرح های تفصیلی شهری مشخص گردید. وفق بند ۸ ماده ۳ این آئین‌نامه، نام این کمیسیون به کمیسیون طرح تفصیلی تغییر یافت. همچنین سازمان کشاورزی(وقت) استان به عضویت کمیسیون تعیین گردید. متن این مصوبه عبارت است از:
کمیسیون موضوع مادة ۵ قانون تأسیس شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران، که در این آئین‌نامه کمیسیون طرح تفصیلی نامیده می‌شود، در هر استان به ریاست استاندار و عضویت رئیس سازمان مسکن و شهرسازی، مدیرکل میراث فرهنگی و رئیس سازمان کشاورزی استان (که سمت‌نمایندگی وزارتخانه‌های متبوع خود را به عهده خواهند داشت)،
رئیس شورای شهرستانی که طرح تفصیلی مربوط به شهر یا نقاط واقع در قلمرو آن‌شهرستان در دستور کار کمیسیون قرار دارد، شهردار شهری که طرح تفصیلی مربوط به آن در کمیسیون مطرح است، نماینده مهندس مشاور یا ارگان‌دیگری که عهده‌دار تهیه طرح تفصیلی مورد بحث در کمیسیون است، در هر استان، برای بررسی و تصویب طرحهای تفصیلی شهری و تغییرات‌بعدی آن تشکیل می‌شود.
تبصره ۱ از نماینده سازمان نظام مهندسی استان جهت شرکت در جلسات کمیسیون های مادة ۵ تهران و استانها (بدون حق رأی) دعوت به عمل خواهد آمد.
تبصره ۲ محل دبیرخانه این کمیسیون در سازمان مسکن و شهرسازی استان و امور دبیرخانه آن زیر نظر معاون یا مدیر شهرسازی سازمان مسکن و‌شهرسازی استان که دبیر کمیسیون را به عهده دارد، انجام می‌شود.
تبصره ۳ ترکیب کمیسیون طرح تفصیلی شهر تهران به‌موجب اصلاحیه مورخ ۲۵/۹/۱۳۶۵ش مجلس شورای اسلامی، از نمایندگان وزرای مسکن و‌شهرسازی، کشور، نیرو، کشاورزی (در حد معاونت مربوط)، سرپرست سازمان حفاظت محیط‌زیست و شهردار تهران یا … نماینده تام‌الاختیار او و رئیس شورای شهر تهران تشکیل می‌شود.
محل دبیرخانه این کمیسیون در شهرداری تهران و دبیر آن شهردار تهران یا نماینده تام‌الاختیار او خواهد بود.
تبصره ۴ تا تشکیل شورای اسلامی شهرستان، رئیس شورای اسلامی شهر مربوط عضو کمیسیون خواهد بود.
تبصره ۵ از مدیرعامل آب و فاضلاب استان و مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان و مدیرکل دفتر فنی استانداری مربوط برای شرکت در جلسات‌کمیسیون، بدون حق رأی دعوت به عمل خواهد آمد. از سایر رؤسای سازمانهای ذی‌ربط، حسب مورد به تشخیص رئیس کمیسیون یا کمیسیون دعوت به عمل خواهد آمد.
در ماده ۸ این آئین‌نامه پیش‌بینی شده است که طرحهای تفصیلی شهری ابتدا در کمیته کار بررسی و سپس در کمیسیون طرحهای تفصیلی تصویب گردند. همچنین در این ماده آمده است که در صورت مغایرت اساسی میان طرح تفصیلی با طرح جامع شهر مربوط، مرجع تصویب نهایی طرح تفصیلی، شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران خواهد بود.
ماده ۹ این آئین‌نامه، کمیسیون طرح های تفصیلی مرجع تصویب طرح های بهسازی، نوسازی، بازسازی و مرمت بافت های شهری ونیز طرح های آماده‌سازی شهری تعیین کرده است. متن این مواد به این شرح است:
ماده ۸ طرح های تفصیلی شهری و تغییرات بعدی آن ها پس از بررسی در کمیته کار به‌موجب مادة ۵ قانون تأسیس شورای‌عالی در کمیسیونهای طرح تفصیلی بررسی و تصویب می‌شوند. طرح های تفصیلی و تغییرات بعدی آن ها، درصورتی‌که با طرحهای جامع شهری مغایرت اساسی داشته باشند، پس از بررسی و تصویب در شورای استان، برای رأی‌گیری و تصویب نهایی به شورای‌عالی ارائه خواهند شد. مغایرت های اساسی طرح های تفصیلی با طرح جامع شهر براساس مصوبات شورای‌عالی تعیین می‌شوند.
ماده ۹ طرح های بهسازی، نوسازی، بازسازی و مرمت بافت های شهری، به‌عنوان قسمتی از طرح های تفصیلی شهرها و طرح های آماده‌سازی، به‌عنوان طرح تفصیلی توسعه‌های جدید شهرها و طرح های شهری به تصویب کمیسیون طرح تفصیلی مربوط خواهند رسید.
طرح های فوق‌الذکر که واجد ارزش خاص تاریخی یا طراحی شهری باشند، بنابه تشخیص دبیر شورای‌عالی، قبل از تصویب در کمیسیون طرح تفصیلی مربوط، در گروه تخصصی طراحی و بهسازی بافت های شهری مورد بررسی قرار خواهند گرفت.
آن دسته از این طرح ها که با اساس طرح جامع شهر مغایریت داشته باشند، باید به‌ترتیب مندرج در مادة ۸ به تأیید نهایی شورای‌عالی برسند. / شهرداد
